Zaburzenia poznawcze jak sobie z nimi poradzić
Zaburzenia poznawcze, jak sobie z nimi poradzić?
Wracam z pracy. Jak zwykle po przekroczeniu progu wieszam płaszcz na drewnianym wieszaku tuż nad szafką z butami. Gdy nagle słyszę dźwięczny brzdęk w prawej kieszeni. To klucze do skrzynki, miejsca gdzie znajdują się wszystkie inne klucze od pomieszczeń biurowych. Patrzę na telefon, 14 nieodebranych połączeń, już nawet nie muszę odsłuchiwać poczty głosowej. Wsiadam do samochodu i jadę z powrotem tą samą drogą i przez kolejne 20 km próbuję sobie wytłumaczyć, że przecież nic się nie stało. Każdemu z nas na pewno zdarzyła się podobna sytuacja, w której zapomnieliśmy kluczy albo przeoczyliśmy ważne wydarzenie jak imieniny. Bywa jednak, że niektórym zdarza się to nieco częściej niż innym. Czasem może to wynikać z roztargnienia, niewyspania czy problemów, które w danej chwili zaprzątają nam głowę. Jest jednak różnica pomiędzy okazjonalnym zapominalstwem a tak zwanymi deficytami poznawczymi. Jeżeli zaobserwujemy u siebie problemy z pamięcią czy koncentracją uwagi nie powinniśmy ich ignorować. Tym bardziej jeżeli te problemy utrzymują się przez dłuższy czas. Zdarza się, że osoby z naszego otoczenia mogą zwracać nam uwagę, że dostrzegają jakąś zmianę. Najczęściej odbywa się to w formie wymiany informacji zwrotnej, zwanej potocznie “awanturą,” która może wyglądać mniej więcej w następujący sposób: “ znowu zapomniałeś odebrać dzieci ze szkoły!!! ’. Słowem kluczowym jest tutaj “znowu”, ponieważ wskazuje że zjawisko ma tendencję do powtarzania się. Czasem my taką zmianę możemy obserwować też u innych. Bywa, że problemy mają charakter wykonawczy, osoby takie mają poczucie przytłoczenia w obliczu podejmowania nawet najprostszych decyzji. Nierzadko trudności mogą pojawić się w obszarze spostrzegania przestrzeni i wynikających z nich problemów z odnajdywaniem się w znanym otoczeniu lub tłuczniem większej ilości naczyń, które z jakiegoś powodu lądują poza zlewem. Zdarza się, że osoby z problemami poznawczymi stają się bardziej impulsywna. Może to wynikać ze zmiany albo frustracji z tego, że przestajemy sobie radzić. Opisane wyżej objawy są dosyć charakterystyczne dla zespołu zwanego Łagodne Zaburzenia Poznawcze (Mild Cognitive impairment MCI) . Tego rodzaju problemy mogą być wynikiem urazu lub świadczyć o początku procesu degeneracyjnego, który jest charakterystyczny w przebiegu chorób otępiennych takich jak zespół Alzheimera czy choroba Parkinsona.
Mitem jest przekonanie, że problemy poznawcze są charakterystyczne wyłącznie dla osób starszych i są związane z procesem starzenia. Zaburzenia kognitywne mogą wynikać ze zmian w strukturze tkanki mózgowej ale nie muszą. Jednym z objawów depresji na przykład jest również zmęczenie poznawcze, problemy z koncentracją czy pamięcią, problemy wykonawcze czy te związane z podejmowaniem decyzji. W przypadku depresji skuteczne jest leczenie farmakologiczne, które wydaje się skuteczne w poprawie funkcjonowania w tych obszarach. Jeśli chodzi o zmiany strukturalne poprawa wymaga nieco więcej zaangażowania i pracy. W świetle obecnej wiedzy naukowej wiemy, że komórki neuronalne mają właściwości tworzenia nowych połączeń przez okres całego życia. Są czynniki, które oczywiście sprzyjają szybszej poprawie funkcjonowania poznawczego, np.wiek, u osób młodszych proces tworzenia nowych połączeń synaptycznych jest bardziej dynamiczny. W przypadku urazu lub zmian powstałych w wyniku niedotlenienia lub innego czynnika zewnętrznego ważne jest to aby ćwiczenia rozpocząć jak najszybciej od momentu wystąpienia objawów. Duże znaczenie ma też prawidłowy dobór ćwiczeń i rehabilitacji tak aby odpowiadała ona specyficznym deficytom poznawczym. Jeżeli u konkretnej osoby uszkodzone zostały obszary związane ze sposobem w jaki postrzegamy przestrzeń, rozwiązywanie krzyżówek może być ciekawą rozrywką ale nie wpłynie zasadniczo na poprawę funkcjonowania. Dlatego bardzo ważne jest aby dokładnie określić gdzie występuje problem i które obszary naszego funkcjonowania poznawczego wymagają poprawy. Niektóre osoby są dużo bardziej wyspecjalizowane w określonych obszarach, na przykład architekci czy artyści będą mieli dużo bardziej rozwinięte obszary odpowiedzialne za przetwarzanie informacji przestrzennej. Uzyskane przez nich wyniki w testach mogą się mieścić w granicach normy ale osoby te będą obserwowały bardzo dużą różnicę w funkcjonowaniu czasem uniemożliwiającą kontynuację pracy zawodowej. Dlatego ocena neuropsychologiczna nigdy nie jest zero-jedynkowa i wymaga bardzo precyzyjnej oceny i specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Często w gabinecie słyszę pytanie: czy będę taka jak kiedyś? Prawda jest taka, że nasze życie się zmienia, niezależnie i to od nas zależy w jakim stopniu będziemy mogli realizować swoje marzenia. Czasem jest to dobry moment na to, żeby na chwilę się zatrzymać i zastanowić nad tym co jest dla nas w życiu najważniejsze. Świadomość tego, że problemy z pamięcią nie spowodują tego że będziemy mniej wartościowymi ludźmi dla naszych bliskich sprawia że dużo łatwiej nam będzie zaakceptować zmiany.
Z tej perspektywy braku presji dużo łatwiej jest przystąpić do rehabilitacji poznawczej, która zazwyczaj odbywa się w dwóch obszarach. Pierwszy polega na kształtowaniu strategii, które pomogą nam funkcjonować czyli na przykład: w przypadku problemów z pamięcią będzie to system, w którym będziemy mogli zapisywać wydarzenia w kalendarzu. Obecny rozwój technologiczny daje nam bardzo dużo możliwości w tym zakresie. Popularne smartfony często posiadają oprogramowanie, które okazuje się bardzo przydatna. Są też bardzo dyskretne dlatego, że kiedy przeglądamy listę zakupów na telefonie będąc w sklepie nikt poza nami nie będzie tego wiedział. Kolejny obszar polega na ćwiczeniu bezpośrednio tych funkcji, które zostały w jakimś stopniu zaburzone. Ćwiczenia te powodują że mózg wytwarza połączenia w obszarach blisko związanych z uszkodzeniem co powoduje że nasze problemy powoli zaczynają się wycofywać. Aktywności te nie zawsze muszą oznaczać wykonywanie zadań w zeszycie ćwiczeń jak w szkole podstawowej. Wprost przeciwnie powinny być tak dobrane aby stały się częścią naszego funkcjonowania i życia. Jeżeli naszym problemem są funkcje wykonawcze czyli umiejętność planowania i wykonywania czynności w określonej sekwencji, gotowanie jest bardzo dobrym sposobem na ćwiczenie. Dzięki temu osoba która doznała urazu nie ma poczucia że coś jest z nią nie tak i za każdym razem kiedy ugotuję coś dobrego dostaje od otoczenia pozytywną informację zwrotną. W tym przypadku ważne jest to, że pozostajemy lub wchodzimy w określone role które są ważne dla naszego poczucia tożsamości. Należy oczywiście uwzględnić kwestie bezpieczeństwa i dobrać zadanie w taki sposób aby nie było ono frustrujące ani zbyt proste. Ważne jest aby poprawa funkcjonowania obejmowała wspomniane wyżej dwa obszary. Jeżeli skupimy się wyłącznie na ćwiczeniu z pominięciem strategii może się okazać że nasze życie jest pasmem ciągłych frustracji. Z drugiej strony jeżeli skupimy się tylko na strategiach zewnętrznych nasze funkcjonowanie nie ulegnie poprawie. Zarówno w ćwiczeniach jak i strategiach możemy zaangażować bliskie nam osoby z otoczenia wówczas staną się one elementem budującym relację. Pomaga to też uświadomić bliskim nam osobom w jakim obszarze potrzebujemy wsparcia i że nieco gorsza pamięć nie oznacza że jesteśmy inną osobą. Obawa przed tym jak postrzegają nas inni, często wpływa destabilizująco na przebieg rehabilitacji. Bardzo często zdarza się też że osoby które doznały takiego urazu same tworzą strategie które pozwalają im efektywnie funkcjonować. Dlatego jako klinicyści też być bardziej otwarci na doświadczenia i kreatywność naszych pacjentów. Warto zauważyć że doświadczenie pacjentów, jest bowiem niewyczerpaną kopalnią wiedzy. Dzięki temu nasze wspólne doświadczenie staje się przygodą, w której na każdym kroku odkrywamy coś nowego.
CDN zaburzenia poznawcze po przebytym Covid 19
